آیین دادرسی کیفری چیست؟
آیین دادرسی کیفری مجموعه قوانین و مقرراتی است که مطابق ماده 1 قانون آیین دادرسی کیفری سال 1392 در خصوص فرآیند دادرسی کیفری اشخاص دخیل در این فرآیند (مقامات قضایی، ظابطان، متهم بزه دیده) و جامعه وضع گردیده است. این چارچوب برای موارد زیر تدوین شده:
- کشف و گزارش جرم
- تعقیب و تحقیقات مقدماتی
- رسیدگی در دادگاه و صدور رأی
- اعتراض به رأی و اجرای آن
- تعیین وظایف مقامات قضایی و ضابطان
- تضمین حقوق متهم، شاکی (بزه‌دیده) و جامعه
برای خرید کتاب‌های آیین دادرسی کیفری دکتر علی خالقی جلد یک و جلد دو به سایت فروشگاه شهر دانش مراجعه فرمایید.
آموزش آیین دادرسی کیفری برای وکلا | قدم به قدم تا تسلط کامل بر دادرسی کیفری
اصول بنیادین آیین دادرسی کیفری
برای تضمین عدالت و حفظ حقوق افراد، پنج اصل مهم در قانون آیین دادرسی کیفری آمده که در قالب اصول دادرسی عادلانه مطرح می شود:
- قانونی بودن تعقیب و دادرسی: دادرسی کیفری باید مبتنی بر قانون باشد نه سلیقه افراد لذا برای ارتکاب جرایم یکسان در شرایط مشابه مقررات یکسانی حاکم است.
- اصل برائت: متهم در فرآیند دادرسی، بی‌گناه فرض شده لذا هرگونه اقدام سالب و محدودکننده آزادی، و ورود به حریم خصوصی افراد اصولا ممنوع است .
- علنی بودن دادرسی: جلسات دادگاه معمولاً به‌صورت عمومی برگزار میشود و ورود افراد بلامانع است.
- تفکیک مقام تعقیب از تحقیق: مقام تحقیق از مقام تعقیب مجزا بوده و اصولا تحقیق به عهده بازپرس و تعقیب بر عهده دادستان میباشد.
- اصل اگاهی از حقوق: اشخاص دخیل در فرآیند دادرسی از جمله متهم، بزه دیدهف شاهدف مطلع و… بایستی از حقوق قانونی خود در قانون اطلاع داشته امکان اعمال ان برای ایشان فراهم باشد.
مراحل آیین دادرسی کیفری
- کشف و گزارش جرم
- شروع پرونده با شکایت شاکی یا کشف جرم و گزارش آن توسط ظابطان.
- تحقیقات مقدماتی
- بازپرس با حفظ حقوق متهم (حق سکوت، حق وکیل و…)، دلایل از جمله، شهادت شهود، اظهار و اقرار متهم و… را جمع‌آوری میکند.
- کیفرخواست یا قرار منع تعقیب
- مقام تحقیق در پایان انجام تحقیقات در صورت احراز مجرمیت و وجود دلیل کافی قرارجلب دادرسی صادر میکند و در نتیجه آن دادستان در صورت موافقت با این قرار اقدام به صدور کیفر خواست خواهد نمود در غیر این صورت قرار منع تعقیب صادر خواهد شد.
- رسیدگی در دادگاه بدوی
- بررسی کیفرخواست و دفاعیات متهم و صدور رأی.
- تجدیدنظر و فرجام‌خواهی
- اعتراض به رأی بدوی در دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور.
- اجرای حکم
- اجرای مجازات یا اقدامات تأمینی بعد از قطعی شدن رأی در واحد اجرای احکام کیفری در دادسرا.
حقوق متهم، شاکی و شاهدان در آیین دادرسی کیفری
- حق اطلاع از اتهام: متهم باید بداند چه اتهامی علیه او مطرح شده است.
- حق سکوت و حق وکیل: باتوجه به اصل برائت متهم میتواند در فرآیند دادرسی سکوت نموده و نمیتوان ایشان را مجبور به اقرار یا اعتراف نمود و همچنین حق دسترسی به وکیل را دارد.
- امنیت شاهدان: هویت و اطلاعات شاهدان محرمانه می‌ماند تا از تهدید مصون بمانند.
- پرداخت هزینه‌ها: اصولا توسط قوه قضاییه پرداخت میشود.
نهاد احاله دادرسی چیست و چرا مهم است؟
به‌طور معمول پرونده در حوزه قضایی محل وقوع جرم بررسی میشود، اما گاهی به دلایل زیر ممکن است نیاز به انتقال (احاله) پرونده به حوزه‌ای دیگر باشد:
- دوری زیاد محل وقوع جرم از دادگاه
- سکونت متهم در حوزه قضایی متفاوت
- مسائل امنیتی یا ملاحظات نظم عمومی
سؤالات پرتکرار
۱. آیا پرونده همیشه در محل وقوع جرم رسیدگی میشود؟
خیر؛ در موارد خاص با درخواست دادستان یا دادگاه و موافقت مرجع صالح، پرونده به حوزه قضایی دیگر منتقل میشود.
۲. شاهد حق دارد نخواهد در دادگاه حاضر شود؟
اصولا شهادت امری اختیاری بوده لذا نمیتوان شاهد را اجبار به ادا شهادت نمود اما در موارد ضروری با دستور مقام قضایی امکان جلب ایشان وجود دارد.
۳. هزینه ایاب‌وذهاب شاهد را چه کسی پرداخت میکند؟
اصولا هزینه ایاب و ذهاب بر عهده قوه قضاییه میباشد و در مواردی بر عهده شاکی میباشد .
نتیجه‌گیری
آیین دادرسی کیفری، ساختاری منظم برای برقراری عدالت کیفری فراهم میکند. با رعایت اصول قانونی بودن، برائت، علنی بودن، حق دفاع و تفکیک وظایف و همچنین تضمین حقوق متهم، شاکی و شاهدان، می‌توان به تحقق عدالت واقعی و حفظ حقوق شهروندان امیدوار بود.
